از سمرقند تا سارد

اثر حاضر از معدود آثار مستقل دربارۀ تاریخ امپراتوری سلوکی است که به زبان فارسی منتشر می‌­شود. سلوکیان (۶۳-۳۱۲ق.م.) گروهی از جانشینان اسکندر بودند که امپراتوری گسترده­‌ای در جنوب­‌غربی آسیا تشکیل دادند و بخش بزرگی از قلمرو آنها را ایالت­‌های ایرانی تشکیل می­‌داد. این امپراتوری در زمان نخستین پادشاهان آن یعنی سلوکوس یکم و آنتیوخوس یکم بهره­‌مندی­‌های نظامی بزرگی داشت. اما اندکی پس از مرگ آنتیوخوس یکم روند استقلال بلخ و پارت در شرق آغاز گردید و این علاوه بر ایالاتی چون پارس و ارمنستان است که آغاز استقلال آنها از سلوکیان تاکنون به­‌خوبی مشخص نشده است. ماد نیز به دو بخش کوچک و بزرگ تقسیم شده بود؛ ماد کوچک (آذربایجان) را خاندانی ایرانی اداره می­‌کردند و در ماد بزرگ هم با وجود آن که همدان از نظر اداری، مرکز «ساتراپی­‌های علیا» به­‌شمار می‌رفت، شورش‌هایی ضد دولت مرکزی رخ می­‌داد. افزون بر این، سلوکیان در غرب هم دو دشمن نیرومند داشتند: یکی دولت بطلمیوسیان مصر که درواقع همتای آنها در این گوشه از قلمرو سابق اسکندر بود و جنگ­‌های مداوم این دو که به جنگ­‌های سوری معروف است، با موفقیتی نهایی برای هیچ­‌یک همراه نشد. دیگری دولت روم که سرانجام به عمر دودمان سلوکی خاتمه داد. اما نکتۀ مهم اینجاست که دودمان سلوکی با وجود این مشکلات، تا زمان سقوطشان در انطاکیه (۶۳ق.م.)، ۲۵۰ سال دوام آوردند. بنابراین، می­‌توان با نویسندگان این کتاب هم­‌نظر بود که امپراتوری سلوکی آنچنان که سابقاً تصور می­‌شد، ضعیف و ناپایدار نبوده است. سلوکیان وارث قلمرویی بودند که به­‌وسیلۀ هخامنشیان به­‌خوبی سازماندهی شده بود و خود آنها نیز از طریق رسمی مبتنی بر حمایت اقتصادی و دینی از شهرها، روابطشان را با رعایا تقویت می­‌کردند. اما اتّکای آنها بیش از همه بر پایۀ نیروی نظامی ورزیده و پرشمار بود و افزون بر این، شهرهای خودمختار یونانی­‌مآب که با عنوان کلنی (مستعمره‌نشین یا مهاجر­نشین) از آنها یاد می­‌شود، نیز پایگاه­‌های مهمی برای این حاکمان به­‌شمار می­‌آمدند.